In de vroege ochtend van 24 februari 2022 vielen Russische troepen vanuit de Krim, Belarus en het oosten Oekraïne binnen. Amnesty heeft informatie dat het Russische leger onnauwkeurige wapens gebruikt. Er worden willekeurige aanvallen uitgevoerd in gebieden waar veel burgers wonen en op beschermde gebouwen zoals ziekenhuizen. Dit is in strijd met het en kunnen oorlogsmisdrijven zijn. Een groeiend aantal mensen probeert vanwege het oorlogsgeweld Oekraïne te verlaten oorlogs recht
Mensen die in Rusland protesteerden tegen de inval in Oekraïne werden onmiddellijk gearresteerd, meldde OVD-Info, die politiek gemotiveerde arrestaties en detentie monitort. Ook in Belarus werden demonstranten opgepakt.
Mensenrechten onder druk
Alleen al de dreiging van een Russische invasie in Oekraïne had grote invloed op de levens van de bevolking. De economische en sociale rechten in Oekraïne waren al negatief beïnvloed. Stijgende prijzen voor basisbehoeften als voedsel en medicijnen tasten het recht op gezondheidszorg en een behoorlijke levensstandaard aan. Vooral zeer oude en zeer jonge mensen en mensen met een laag inkomen hebben hier last van. Ook was het recht op onderwijs in het geding doordat scholen met tussenpozen zijn gesloten vanwege beschietingen. En in Rusland is de roebel sterk in waarde gedaald en stijgen de prijzen.
Conflict vol mensenrechtenschendingen
Separatisten riepen in 2014 in de Oost-Oekraïense provincie Donbas twee volksrepublieken uit: Donetsk en Loegansk. Oekraïne accepteerde de afscheiding niet, waarna er een oorlog uitbrak tussen het Oekraïense leger en (pro-Russische) rebellen. Honderden mensen werden tijdens het conflict slachtoffer van buitengerechtelijke executie, marteling, ontvoering, gedwongen verdwijning en willekeurige detentie. Zowel separatisten als regeringstroepen maakten zich hier schuldig aan. Ook ontvluchtten veel mensen het gebied. In 2015 kwam het tot een wapenstilstand in de Donbas. Toch werd er daarna aanhoudend over en weer geschoten.
Nieuwe vluchtelingencrisis
Door de mensenrechtencrisis in Oost-Oekraïne van 2014-2015 sloegen miljoenen mensen op de vlucht en honderden werden het slachtoffer van buitengerechtelijke executie, marteling, ontvoering, verdwijningen en willekeurige detentie waaraan zowel separatistische als regeringstroepen zich schuldig maakten. Voor de Russische inval waren 1,45 miljoen mensen van hun woonplaats op de Krim of in de Donbas verdreven. Nu Russische troepen Oekraïne zijn binnengevallen, is opnieuw een vluchtelingenstroom op gang gekomen. Amnesty is bezorgd over berichten dat sommige vluchtelingen mogelijk racistisch behandeld worden, dat families gescheiden worden en dat kinderen, zwangere vrouwen en ouderen aan de grens vast komen te zitten.
Vrije meningsuiting aan banden
Inwoners van Donetsk en Loegansk die er een andere mening op na houden dan de feitelijke machtshebbers in deze republieken, werden door de separatistische leiders onderdrukt. Ze werden willekeurig gearresteerd en mishandeld of gemarteld om ‘bekentenissen’ af te dwingen. Geregeld werden mensen onder onmenselijke omstandigheden gevangengezet.
Oost versus West
In de jaren ’80 van de vorige eeuw stonden de Sovjet-Unie en de leden van het Warschaupact pal tegenover het Westen en de Navo. Dat veranderde toen begin jaren ’90 de Sovjet-Unie uiteenviel en er een einde kwam aan het Warschaupact. Veel voormalige Sovjetrepublieken en Oostbloklanden (Estland, Letland, Litouwen, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije) werden in de jaren daarna lid van de Navo. Dat was Rusland een doorn in oog. Rusland had deze landen liever als neutrale bufferzone tussen zichzelf en de Navo gezien.
De grieven van president Poetin
Nu de voormalige Sovjetrepublieken en Oostbloklanden niet langer een buffer vormen tussen Rusland en het Westen, stelt Poetin dat de ‘vijand’ te dichtbij komt. De Navo heeft in Roemenië en Polen een raketschild opgesteld om vijandelijke raketten te onderscheppen. Daarnaast heeft de Russische leider er nooit een geheim van gemaakt dat hij het uiteenvallen van de Sovjet-Unie betreurt. Vooral het verlies van Oekraïne, het territorium waarop het Russische rijk ooit begon, valt daarbij zwaar. Poetin beschouwt Russen en Oekraïners als één volk. De Russische president werpt zichzelf op als beschermheer van Russische minderheden in de buurlanden.
Wat wil president Poetin?
Op het wensenlijstje van Poetin staan drie belangrijke punten. Allereerst wil hij dat alle Navo-troepen zich uit Oost-Europa terugtrekken. Daarnaast eist hij dat Oekraïne nooit lid mag worden van de Navo. En hij vindt dat het Westen de Russische invloedssferen moet erkennen, ongeacht wat de betreffende landen daar zelf van vinden.
Impact op de regio
Het conflict kan mensenrechten in de regio op allerlei fronten verder ondermijnen. Een langdurige guerrilla, illegale wapenstromen en een algehele toename van geweld en straffeloosheid liggen op de loer. Economisch zal dit rampzalig zijn en de gevolgen voor de regio kunnen groot zijn, ook voor Europese landen die afhankelijk zijn van Russisch gas via Oekraïens grondgebied. Veel mensen die Rusland, Belarus en Aziatische landen ontvluchten, zoeken nu opvang in Oekraïne. Na de Russische militaire inval in Oekraïne, zullen ze daar niet meer terecht kunnen.